شامل تپه ماهورها ،اراضی کوهستانی و بستر سنگلاخی مسیلها ،جمعاً به وسعت ۱۵۰۰ هکتار ،۱۲ درصد از کل دشت می باشد .(همان کتاب ،ص۱۱۱-۱۱۴)
۳-۱۱ دشت لیشتر
حوضچه آبریز دشت لیشتر در بخش غربی استان کهگیلویه و بویراحمد این دشت از شمال به ارتفاعات کوه سرخ و از جنوب به ارتفاعات کوه آبکل و از غرب به ارتفاعات کوه قلعه احمد محدود می گردد. این دشت از مشرق توسط تپه های کم ارتفاعی از حوضه های چهار بیشه جدا می گردد . مساحت محدوده لیشتر برابر با ۴۹۵۰ هکتار و حوضه آبریز آن برابر با ۲۶۵ کیلومتر مربع می باشد که ۱۹۶۲۵ هکتار ۷۴ درصد آن را واحد هایی از تیپ های کوه و تپه ها و ۶۸۵۷ هکتار را واحدهایی از تیپ های فلاتها و تراسها و واریزهای بادبزنی شکل تشکیل می دهد . این حوضه از سازندهای مختلف زمین شناسی از دوران ژورا سیک تا رسوبات عصر حاضر تشکیل شده و از نظر چینه شناسی عبارتند از : گروه خامی شامل سازندهای فهیلان گدوان و داریان . گروه بنگستان شامل سازندهای کژدمی و سروک سازند پابده –گورپی سازند آسماری ، سازند گچساران ، سازند میشان ، سازند آغاجاری و رسوبات آبرفتی کواترنی این سازندها از نظر لیتولوژیکی شامل آهک مارنی ،ژیپس و ماسه ، رس ،کنگلومرا و آهک دولومیتی می باشد . شیب عمومی حوضه شرقی غربی بوده و جریان های سطحی ناشی از نزولات جوی حوضه توسط رودخانه آبریگون که با نام شمس عرب در این حوضه جریان دارد به رودخانه خیر آباد تخلیه می شود. ارتفاع بلندترین و پست ترین نقطه حوضه به ترتیب برابر با ۱۳۲۵ و ۷۱۳ متر و ارتفاع متوسط دشت ۱۰۲۰ متر از سطح دریا ست . بیشترین میزان بارندگی سالانه در ارتفاعات شمال شرقی حوضه و کمترین آن در قسمتهای جنوب غربی به وقوع می پیوندند . (مرکز انفورماتیک و مطالعات توسعه ص ۱۱۲)
۳-۱۲ حاصلخیزی خاک
از نظر کشاورزی بطور کلی شهرستان گچساران وضعیت مناسبی ندارد قسمت عمده این شهرستان کوهستانی و یا تپه ماهوری می باشد . تنها مناطقی محدود از این شهرستان مستعد کشاورزی می باشد که در بسیاری از موارد بصورت دیم و در برخی موارد به علت وجود آب ،کشاورزی آبی نیز صورت می پذیرد و بیشتر مناطق به عنوان مرتع مورد استفاده دامداران و عشایر قرار می گیرد.
۳-۱۳ نوع اقلیم
به طور کلی آب و هوای شهرستان گچساران و شهر دوگنبدان تحت تاثیر آب و هوای خوزستان قرار دارد که وجود بادهای غربی به عنوان باد غالب با توجه به قرار گیری شهرستان گچساران در شرق استان خوزستان موضوع یاد را تشدید می کند بنابر تقسیم بندی اقلیمی (بلر)براساس میزان بارندگی نشانگر این موضوع می باشد که در مناطق نیمه خشک میزان بارندگی از ۲۵۰ تا ۵۰۰ میلیمتر متفاوت است . همچنین براساس تقسیم بندی اقلیمی سوپان درجه حرارت منطقه ای که در آن میانگین درجه حرارت سالانه بیشتر از ۲۰ سانتی گراد در کمربند گرم می باشد . براساس مطالب یاد شده چون میزان بارندگی سالانه دشت دوگنبدان ۳۷۱ میلیمتر و میانگین درجه حرارت سالانه برابر ۴/۲۲ سانتیگراد است می توان گفت آب و هوای این دشت گرم و نیمه خشک است فصل بارندگی از نیمه دوم آبان ماه شروع می شود و تا نیمه اول اردیبهشت ادامه می یابد. (جعفر پور ،۱۳۷۷ ص ۲۶۲)
کل وسعت جنگلهای شهرستان گچساران ۱۵۸۴۰۰ هکتار است که ۱۶% از کل مساحت استان را شامل می شود . مساحت مراتع شهرستان نیز ۴۱۵۴۳۰ هکتار است که ۲۹% از وسعت مراتع استان می باشد. ۱۰% از مراتع درجه یک و بقیه ۲و۳ می باشد . پوشش گیاهی در سطح شهرستان به تبعیت از وضعیت پستی و بلندی ها همچنین میزان رطوبت موجود در منطقه متغیر می باشد که همین عامل موجب تنوع پوشش گیاهی در این شهرستان شده است . چنانکه در مناطق شمالی شهرستان درختانی مانند بلوط ، و بادام کوهی می رویند اما در قسمتهای جنوبی خارها ودرختچه های نواحی بیابانی ونیمه بیابانی مشاهده می شوند. چگونگی توزیع فضایی پوشش گیاهی شهرستان گچساران به شرح زیر می باشد.
۱-اراضی زراعی آبی دارای محدودیت شوری را شامل می شود ،اینگونه اراضی بصورت قطعات کوچک و پراکند در شمال شهرستان و یک بخش در قسمت شرقی همچنین یک محدوده نسبتاً گسترده در مرکز شهرستا مشاهده که شهر دوگنبدان در این محدوده قرار دارد.
۲-مراتع متوسط یا نیمه متراکم را شامل می شود که عمدتاً در شرق ،مرکز و غرب شهرستان گسترده شده اند.
۳-مراتع ضعیف یا پوشش گیاهی نسبتاً کم تراکم را شامل می شود که بطور عمده در جنوب شهرستان واقع شده اند.
۴-شامل جنگل و بیشه نیمه انبوه (پوشش نسبی نیمه متراکم ) است که به طور گسترده در قسمت های شمالی شهرستان قرار دارد.
۵-آن قسمت از اراضی است که با ترکیبی از مراتع ضعیف و جنگل و بیشه تنک مشاهده می شود و در قسمت های جنوبی و شرقی شهرستان گچساران قرار گرفته اند. ویژگی های پوشش گیاهی شهرستان گچساران تحت دو عنوان پوشش جنگلی و گیاهی مرتع در زیر آمده است . (جغرافیای استان کهگیلیویه وبویراحمد۱۳۸۷ ص ۶-۷)
۳-۱۴ منابع آب شهرستان
منابع آب شهرستان گچساران به دوبخش منابع رودخانه ای و منابع زیرزمینی آب تقسیم می شود .
۳-۱۵ منابع رودخانه ای
از میان رودخانه های شهرستان گچساران دو رودخانه زهره و نازمکان از بقیه مهم ترمی باشند.
۳-۱۵-۱ رودخانه زهره
سرشاخه اولیه این رودخانه از کوه های سپیدان فارس و ممسنی سرچشمه گرفته و با نام رودخانه فهلیان از منطقه ممسنی گذشته ودر جنوب شرقی شهرستان گچساران با نام زهره جربان می یابد و تحت عنوان رودخانه هندیجان در خوزستان به خلیج فارس می ریزد . مساحت تقریبی حوضه هلالی شکل زهره ۰۰۰/۲۰ کیلومتر مربع می باشد که در سواحل شمال خلیج فارس در جهت شرق به شمال غرب واقع شده است . قسمتهای میانی این حوضه با وسعت تقریبی ۶۰۰۰ کیلومتر مربع در محدوده شهرستان گچساران قرار گرفته است . حجم سالانه جریان آب شاخه اصلی این رودخانه هنگام ورود به شهرستان ۱ میلیارد متر مکعب و هنگام خروج حدود ۲۵ میلیارد متر مکعب می باشد. این رودخانه از کناره دشت های مهم باشت و امامزاه جعفر در محدوده شهرستان گچساران عبور می کند . از ویژگی های این حوضه بالا رفتن ناگهانی حجم آب رودخانه در فصل زمستان و اوایل بهار می باشد. به طوری که ۸۰% از حجم جریان سالانه رودخانه را جریانات سیلابی زمستان و بهار تشکیل می دهد این حوضه دارای ضریب گراولیوس ۴/۱ میباشد که نشانگر کشیدگی حوضه است . ارتفاع این حوضه از ۴۵۷ تا ۳۴۰۰ متر مکعب متغیر است که ۵۰% حوضه در ارتفاعی بیش از ۱۰۰۰ متر واقع شده است . (همان،ص ۱۱)
۳-۱۵-۲ رودخانه نازمکان
دبی این رودخانه ۱۶/۱۲ متر مکعب می باشدکه سد مخزنی کوثر به حجم ذخیره ۴۵۰ میلیون متر مکعب بر روی آن در حال احداث است . این رودخانه از به هم پیوست رودخانه شاه بهرام و رون تشکیل شده و پس از دریافت رودخانه های چرام و برم مرغا بی ، در امتداد مرز شمالی شهرستان گچساران جریان پیدا کرده و در منطقه خیرآباد به نام رودخانه خیر آباد در استان خوزستان جریان می یابد و با نام هندیجان به خلیج فارس می ریزد. از جمله سایر رودخانه های شهرستان می توان از رودخانه شیو ، خربل ،باشت ،کمبل ،رون و شاه بهرام نام برد. (سازمان برنامه وبودجه استان۱۳۷۲ ص ۵۲۹)
۳- ۱۶منابع زیر زمینی آب
از جمله مهم ترین منابع آب زیرزمینی شهرستان می توان از منابع زیرزمینی آب دشتهای دوگنبدان وامام زاده جعفر نام برد که در ذیل به تفضیل آمده است .
۳-۱۶- ۱ آب های زیرزمینی دشت دوگنبدان
مساحت حوضه آبریز این دشت برابر با ۱۰۰ کیلومتر مربع می باشد که حدود ۶۱ مساحت مربع آن در بخش کوهستانی و بقیه را سطح دشت تشکیل می دهد. با احتساب ۴۵۰ میلی متر بارندگی در مناطق کوهستانی منطقه و ۳۵۰ میلی متر در دشتها (متوسط آمار ۱۵ ساله ) حجم ریزشهای جوی در کوهستان و دشت این حوضه به ترتیب برابر ۵/۲۷۴ و ۵/۱۳۶ میلیون متر مکعب در سال است که با در نظر گرفتن ۸% نفوذ مستقیم رقمی معادل ۹۲/۱۰ میلیون متر مکعب آب وارد سفره زیرزمینی دشت می شود. حداکثر عمق برخورد آب زیرزمینی در این دشت برابر با ۴۶ متر و حداقل آن ۵/۶ متر است . حجم سالانه جریانات ورودی به دشت حدود ۴۳/۱۳ میلیون متر مکعب است که با احتساب ۱۰% نفوذ آن میزان آب ورودی به مخزن از طریق سیلاب ها و روان آب برابر با ۳۴/۱ میلیون متر مکعب در سال است .
کلیه چاه های مورد بهره برداری در دشت دوگنبدان برای شرب قابل استفاده هستند ، با توجه به افزایش املاح و درصد سولفات به طرح حا شیه سازند گچساران آب این مناطق در ردیف قابل قبول نامناسب قرار می گیرد اما در نواحی مرکزی به طرف حاشیه آهک آسماری به تدریج املاح کاهش پیدا کرده تا در ردیف خوب قرار می گیرد . کل میزان آب زیرزمینی دشت دوگنبدان ۹۶ میلیون متر مکعب میباشد که در حال حاضر ۷۷ میلیون متر مکعب آن با حفر چاه برداشت می شود. (همان ص ۵۳۱)

۳-۱۶-۲ آب های زیرزمینی دشت امامزاده جعفر
این دشت بین با شت و دوگنبدان واقع شده است این حوضه یکی از زیر حوضه های رودخانه زهره می باشد و دارای مساحتی حدود ۴۵۰ کیلومتر مربع که ۳۲۶ کیلومتر مربع آن در مناطق کوهستانی و ۱۲۴ کیلومتر مربع آن در دشت واقع شده است . عمق برخورد آب زیرزمینی در حا شیه ارتفاعات شمالی و شرق دشت بیش از سایر نواحی بوده و حداقل آن ۷۶/۲۵ متر مربوط به حاشیه شرقی دشت است . سفره زیرزمینی دشت از نفوذ مستقیم ریزش های جوی ، نفوذ حاصل از روان آب یا سیلاب در مخروط افکنه و دشت و آب برگشتی کشاورزی سالانه معادل ۲۷/۲۳ میلیون متر مکعب تغذیه می شود. از کل حجم بارندگی این دشت که معادل ۱/۱۹۰ میلیون متر مکعب میباشد حدود ۵۹/۱۷ میلیون متر مکعب آن و از حجم سیلابها و روان آبها حدود ۶۸/۳ میلیون متر مکعب آن و از کل آب چاه های مورد بهره برداری ، چشمه ها و قنوات با مجموع تخلیه ۰۹/۲۴ میلیون متر مکعب حدود ۴/۲ میلیون متر مکعب آن کل تغذیه سالانه آب زیرزمینی دشت امام اده جعبر را شامل می شود. با توجه به اینکه بخشی از آب شرب شهر دوگنبدان از آب چاه های دشت امام زاده جعفر تأمین می شودو هیچ گونه برگشتی به سفره مورد نظر صورت نمی گیرد بیلان حجم سفره زیر زمینی این دشت منفی می باشد که آمار سال زراعی ۷۰-۶۹ چنین موضوعی را تأیید می کند ، به طور کلی مجموع تخلیه از منابع آب این دشت ۳/۲۳ میلیون متر مکعب می باشد . (همان ص ۵۹۲ تا ۷۱۱)
۳- ۱۷ ویژگی های آب و هوایی دشت دوگنبدان
آمارهای مورد استفاده در این قسمت مربوط به ایستگاه بی بی جان آباد می باشد که به دلیل سابقه بیشتر بکار گرفته شده اند. طی سالهای ۱۳۴۵ تا ۱۳۸۶ متوسط بارندگی سالانه ایستگاه برابر با ۳۷۱ میلی متر بوده که حداکثر آن معادل ۶۲۹ میلی متر در سال آبی ۵۱-۵۰ و حداقل آن برابر ۱۷۳ میلی متر مکعب در سال آبی ۶۸-۶۷ است . متوسط بارندگی ماهانه در پر بارا نترین ماه سال دی ماه ۹۲ میلی متر و در کم ترین ماه های سال خرداد تا شهریور صفر می باشد. ۵۹% از کل بارندگی سالانه در فصل زمستان و ۲۹% آن در فصل پاییز و بقیه در فصل بهار و تابستان اتفاق می ا فتد . متوسط درجه حرارت سالانه ایستگاه برابر ۴/۲۲ درجه سانتیگراد و متوسط درجه حرارت ماهانه در گرم ترین ماه سال مرداد ماه ۸/۳۳ درجه و در سردترین ماه سال دی ماه ۷/۱۰ درجه سانتیگراد است . متوسط حداکثر درجه حرارت سالانه ۱/۲۹ و حداقل آن ۴/۱۶ درجه و حداکثر و حداقل مطلق درجه حرارت سالانه به ترتیب ۶/۴۱ و ۶/۶ درجه سانتیگراد مربوط به ماه های تیر و بهمن است . میزان تبخیر سالانه ایستگاه برابر با ۳۵۶۳ میلی متر مکعب می باشد که حداکثر و حداقل آن به ترتیب ۵۹۱و ۶۹ میلی متر مکعب در ماه های تیر و دی مشاهده شده است .
۳-۱۷- ۱دما
میانگین درجه حرارت سالانه شهر دوگنبدان که طی یک دوره ۹ ساله اندازه گیری شده ۲/۲۲ درجه سانتیگراد است و میانگین بالاترین درجه حرارت روزانه که طی مدت ۱۰ سال اندازه گیری شده است معادل۵/۴۶ درجه سانتی گراد است که در برخی سالها به ۴۸ درجه سانتیگراد نیز رسیده است ، میانگین پایین ترین درجه حرارت روزانه نیز اندکی پایین تر از صفر درجه سانتیگراد یعنی (۸۴/۰-) است که حداقل آن در برخی سالها به ۲- درجه سانتیگراد رسیده است . همچنین حداقل بالاترین درجه حرارت روزانه طی ۱۰ سال ۴۵ درجه سانتیگراد است ، این بدان معنی است که در تمامی طول دوره حداکثر درجه حرارت سالانه معادل یا بیش از ۴۵ درجه سانتیگراد بوده است .در طول این دوره ۱۰ ساله کمترین درجه حرارت روزانه که به نقطه انجام یعنی صفر درجه رسیده است تنها ۶ سال یعنی اندکی بیش از نصف دوره می باشد و در ۴ سال درجه حرارت حتی برای یک بار نیز به صفر درجه سانتیگراد نرسیده است و یخبندانی وجود نداشته است.
۳-۱۷-۲ بارندگی
شهر دوگنبدان باوجود قرار داشتن در منطقه اقلیم گرم و خشک به دلیل موقعیت جغرافیایی ووضعیت توپوگرافی منطقه یعنی قرار گیری در دامنه های جنوبی رشته کوه زاگرس بطور نسبی دارای بارندگی قابل ملاحظه ای می باشد ، چنانکه میانگین بارندگی سالانه با توجه به آمار بارندگی در یک دوره ۱۰ ساله (۱۳۷۵-۱۳۶۵) ۶/۴۵۷ میلی مار مکعب می باشد که میزان قابل ملاحظه ای جهت دیم کاری های حواشی شهر همچنین ایجاد فضاهای سبز درون شهری است یکی از ویژگی های بارندگی در این منطقه عدم توزیع زمانی مناسب بارش طی سالهای گوناگون و حتی در طول یک سال زراعی می باشد. ،طی سال زراعی ۶۹-۶۸ تنها ۲۴۵ میلی متر مکعب در سطح منطقه بارندگی وجود داشته اما یک سال پس از آن یعنی در سال زراعی ۷۰-۶۹ شاهد افزایش بارش تا حدود سه برابر بارندگی سال قبل یعنی ۷۰۷ میلی متر مکعب در سال می باشیم ،همچنین از کل بارندگی سال ۷۳-۷۲ که معادل ۹/۵۲۲ میلی متر مکعب می باشد ،۷/۱۹% آن یعنی نزدیک به یک پنجم بارندگی سالانه ۱۰۹ میلی متر مکعب تنها در طول یک روز باریده است .لذا توجه هر چه بیشتر دست اندرکاران مسائل شهری به این پدیده جغرافیای لازم است تا شبکه دفع فاضلاب شهری که سطحی نیز می باشد با توجه به حداکثر سالانه و روزانه بارندگی ممکن طراحی شود ، همچنین موقعیت شهر که به عنوان معبر مسیل های ارتفاعات شمالی شهر می باشد لزوم توجه هر چه بیشتر بدین امر را مورد تاکید قرار می دهد. لازم به ذکر است که سه مسیل مهم در این شهر وجود دارد که جهت یکی از آنها شمالی جنوبی و مسیر دومی دیگر غربی شرقی می باشد ، همچنین مسیلهای کوچک دیگری در اطراف شهر و به ویژه در محلات جدید وجود دارد.(اطلاعات مرکز هواشناسی شهر دوگنبدان،۱۳۷۳)
۳-۱۷- ۳ باد
مهمترین عامل موثر در بارندگی استان کهگیلویه و بویراحمد و شهرستان گچساران همچون غالب نقاط ایران بادهای باران زای غربی می باشد ، مبدأ این بادها دریای مدیترانه و اقیانوس اطلس می باشد که پس از پیمودن نواحی غربی و استان خوزستان به شهرستان گچساران وارد شده و به علت افزایش ارتفاع در این منطقه موجب بارندگی می شود ، در اصطلاح محلی این نوع باد را که در اواخر پائیز ، زمستان واوایل بهار موجب بارندگی می شود باد راست گویند و در فصل تابستان به آن باد خرمن گویند. بیشترین فراوانی بادها در شهر دوگنبدان براساس گزارش ایستگاه هواشناسی سینوپتیک این شهر که در طول مدت ۸ سال اندازه گیری شده مربوط به بادهای غربی است که ۴۲۱۲ مورد از کل تعداد بادها یعنی ۸۴۱۶ مورد است و ۵۰% از کل فراوانی بادها را شامل می شود. دومین باد غالب این شهر باد جنوب شرقی است که از مناطق خشک عربستان می وزد و نواحی جنوبی ایران را تحت تاثیر قرار می دهد، این باد در برخی از سال ها موجب بارندگی های تابستانه در شهر دوگنبدان می شود،این باد ۲۰% از کل فراوانی بادهای محل را خود اختصاص میدهد. سومین باد غالب شهر باد شمال غربی است که ۶/۸% از کل بادها است ،سایر جهات وزش از کل فراوانی بادها به ترتیب شامل موارد زیر است ،باد جنوب غربی ۶/۷% باد شرقی ۷/۶% باد جنوبی ۲/۵% باد شمالی ۷۳/۰%.(اطلاعات ایستگاه سینوپتیک دوگنبدان،۱۳۸۳)
۳-۱۸ پوشش جنگلی
از گونه های مهم جنگلی شهرستان می توان درختان بلوط ،کلخنگ ،بادام تلخ ،کنار ،کنارک و در ارتفاعات بلند کیکم ، شن ،ارژن وارس را نام برد . تفاوت پوشش جنگلی بر حسب تغییر ارتفاع بسیار چشم گیر می باشد . درخت کنار (سدر ) در مناطق نسبتاً هموار شهرستان گچساران وجود دارد این درخت همراه با سایر گونه های گیاهی مانند رملک ، جغجغه ، گز و خرزهره پوشش جنگلی خوبی را تشکیل می داده که با قطع بی رویه به دشت آسیب دیده اند و امروزه به صورت تک درختانی درمناطق گرمسیری دیده می شوند . درخت بخورک از ارتفاع ۵۰۰ تا ۸۰۰ متری مشاهده می شود که در گذشته بسیار غنی بوده اما به دلیل بهره برداری بی رویه تنک شده اند ،گونه های همراه این درخت عباتند از کلخنک و تنگس ،کلخنگ از ارتفاع ۶۰۰ تا ۱۰۰۰ متری مشاهده می شود که گونه های همراه آن درختان بلوط ،تنگس و بخورک می باشد . درخت بلوش از ارتفاع ۸۰۰ تا ۲۲۰۰ متری ادامه دارد این رویشگاه از تنوع گونه های جنگلی بیشتری برخوردار است که شاید علت آن عدم دسترسی کامل انسان به آن باشد ، گونه های همراه این رویشگاه عبارتند از کلخنگ ،بادام ،کیکم ،بن ،انجیر ،مورد و ارژن .(همان،ص۸)
۳-۱۹ پوشش مرتع
آنچه پوشش مرتع به حساب می آید گیاهانی است که به آن درخت اطلاق نمی شود ، هر چند میان آنها گیاهان دایمی و چند ساله وجود داشته باشد . در این شهرستان به دلیل وجود دام عشایر در زمستان و اواخر پاییز و اوایل بهار یعنی زمانی که گیاهان در حال رشد و ذخیره سازی مواد در ریشه و تولید بذر هستند ، مورد تعلیف واقع می شوند و همچنین در اثر رطوبت ناشی از بارندگی فشردگی خاک بالا رفته و امکان استقرار بذر گیاهان کاهش می یابد . علاوه بر این افزایش تعداددامها و گله ها به شدت بر مراتع فشار وارد می کند ، لذا مراتع شهرستان دچار سیر قهقرایی شده ودرنتیجه رشد گیاهان بد خوراک ومهاجم تشدید می شود.(جعفرپور۱۳۷۷ص۲۶۶)
۳-۲۰ ویژگی­های تاریخی شهرستان گچساران
۳-۲۰-۱ خصوصیات شهردوگنبدان(گچساران)ازنظر تاریخی
درکتاب لغت نامه ، علی اکبردهخدا دوگنبدان را چنین تعریف می کند : دهی است ازدهستان زیرکوه باشت بابوئی بخش گچساران ازتوابع شهرستان بهبهان واقع در۳۲هزار گزی شمال باختری گچساران ودارای ۲۵۰تن سکنه است ، آب آن از لوله کشی شرکت نفت و راه آن ، اتومبیل رو است.(دهخدا،۱۳۳۳ص۹۹۰۶)
درمورد وجه تسمیه و قدمت این شهرنوشته های همسانی از محققان مختلف وجود دارد که می توان راهنمایی موجز به منظور راهیابی به شناخت بیشتر این ناحیه باشد. درجغرافیای تاریخی سرزمین های خلافت شرقی نوشته گی لسترنج ^[۵]آمده است : درساحل یکی ازشعب رودخانه شیرین ،گنبد ملغان که محل مهمی سرراه ارجان (بهبهان) به نوبندگان است قرار دارد که امروز آن را دوگنبدان گویند وخرابه های پهناوری درآن جا دیده می شود.درمجاورت آن کوه ولایت بازرنگ وهمچنین ولایت صرام(چرام)که زمستان آن به غالب سرداست وحتی درفصل تابستان سرکوه آن برف داشته است ولی شهرگنبدوملغان از بلاد گرمسیر بوده است ونخلستان آن شهرت داشته وآن راگنبدوملجان نامیده اند(لسترنج،۱۳۷۳ص۹۴-۲۹۳)حمداله مستوفی درنزهه القلوب درباره گنبد ملغان می گوید : آن را ازمحکمی به به یک مرد نگاه توان داشت.(مستوفی،۱۳۶۶ص۴۰)احمداقتداری مولف جغرافیای تاریخی وآثارباستانی که تحقیقات ارزنده ای درجنوب وغرب ایران دارد می نویسد : آثاردوگنبد فروریخته دردشت های شرق وغرب شهر دوگنبدان که یکی درناحیه لیشتر ودیگری درشرق شهر دوگنبدان که آثار مختصرش باقی است وبقایای گنبد وطاق اثری که در دشت لیشتر باقی مانده است به مراتب از آثار باقیمانده دشت های شرقی شهر است. (اقتداری،۱۳۵۹) گاوبه^[۶] درمورد دوگنبدان می نویسد : دوگنبدان قبل از انتقال قسمتی ازسازمان شرکت نفت به آن جا اصولا اهمیتی نداشت وفقط مسافران از آثار کاروانسرایی آن سخن گفته اند.(خیاط،۱۳۷۳ص۱۹۹)
به نظر می رسد که تنها این کاروانسرا روستاهای کوچک به نام های زریون، پروبالی، رادک سابقه سکونت در دوگنبدان را نشان می دهند . با شروع فعالیت های نفتی در گچساران قدیم درسال ۱۳۱۶وتغییر مکان واحدهای کارگری وکارمندی شرکت نفت ، از گچساران قدیم ، به شهردوگنبدان ، درفاصله سال های ۱۳۲۸-۳۰ این شهر رونق تازه ای به خودگرفت . یعنی روستای زریون درمسیر باند فرودگاه شرکت نفت واقع شد واهالی آن به روستای پروبالی منتقل شد ند وروستاهای آبشیرین، گچساران قدیم به علت فعالیت های نفتی ووجود زلزله های متناوب همه تخریب وبه شهردوگنبدان مهاجرت نموده اند.لازم به ذکر است که تا قبل ازاین درده پروبالی چندخانوارساکن بوده اند که اهالی آن ها درچادر یا خانه هایی که ازشاخ وبرگ درختان(کپر) ساخته شده بود زندگی می نمودند. اولین خانه ای که درده پروبالی ،با مصالحی چون سنگ وگچ احداث شده منزل آقای حبیبی وجعفرخان بخشایی بوده که درسال ۱۳۱۹ احداث شد واین قسمت خوا ستگاه اولیه یا هسته مرکزی شهردوگنبدان راتشکیل می دهد.وبعد ازاین کشف نفت وفعالیت های آن باعث رونق هرچه بیشتربه این شهر می شود وباعث گسترش روزافزون این شهر نفت خیز می شود .
۳-۲۱ جغرافیای تاریخی
از قرن دوازدهم هجری یعنی از زمان تحریر و تدوین «فارسنامه ناصری» تقسیمات محلی کهگیلویه برای ما روشن است . بر اساس این نوشته کهگیلویه به دو قسمت تقسیم شده است :
۳-۲۱-۱ زیرکوه
این منطقه قسمتی از مناطق گرمسیری و کم ارتفاع که شامل لیراوی ، زیدون و بهبهان ، نیمه پایین بویراحمد گرمسیر و منطقه بابویی می­باشد .
۳-۲۱ -۲ پشت­کوه