الف) نیازهای آموزشی سازمانی:

۱- نیازهای ناشی از تغییر مانند محصولات و خدمات جدیدی که تولید یا عرضه می شود، فن آوری های

جدیدی که ایجاد شده است، سیستم مدیریتی جدیدی که اعمال شده است

۲- نیازهای پیش نیاز تغییر که برای زمینه سازی تغییر ضروری می‌باشند.

ب) نیازهای آموزشی حرفه ای:

نیازهایی است که به یک طبقه خاص از افراد یک سازمان که مجموعه وظایف و شرایط کاری تقریباً مشابهی دارند، ارتباط پیدا می‌کند.

۱- نیازهای ناشی از تغییر مانند به خدمت گرفتن یک سیستم نرم افزاری جدید

۲- نیازهای پیش نیاز تغییر: در موقعیت هایی مانند ضعف مدیران میانی در مسأله گشایی یا ضعیف بودن برونداد بخش تولیدی.

ج) نیازهای آموزشی فردی:

نیازهایی است که هر فردی جهت انجام بهتر شغلش بدان نیازمند است:

۱- نیازهای ناشی از تغییر: مثلاً فردی به عنوان بازاریاب به ناحیه خاصی مأمور شده که لازم است با زبان و فرهنگ آن ناحیه آشنا شود.

۲- نیازهای پیش نیاز تغییر: مثلاً چنان چه مسئول روابط عمومی، زبان فرانسه باید یاد بگیرد دیگر نیازی به استخدام مترجم زبان فرانسه نخواهد بود (شریفیان، ۱۳۸۱).

طبقه بندی دیگری از نیازهای آموزشی، دسته بندی آن ها به نیازهای نگهداری و توسعه است. نیازهای نگهداری، نیازهایی است که جهت حفظ عملکرد فعلی سازمان، ‌گروه‌های شغلی یا فرد باید برآورده شود. همچنین نیازهای نگهداری به فرآیندهایی که باعث جلوگیری از ضعیف تر شدن عملکرد می شود نیز اطلاق می‌گردد. نیازهای توسعه در مقابل نیازهای معطوف به ارتقاء و یادگیری های جدید هستند که یک فرد، شغل یا کل سازمان را در عرصه های جدید یادگیری قرار می‌دهد (ماتیس و جکسون^[۱۰]، ۲۰۰۸).

نیازهای آموزشی را می توان از ابعاد مختلف دیگری نیز طبقه بندی نمود. ذیلاً برخی از این طبقه بندی ها فهرست وار ذکر شده است:

– نیازهای آموزشی آشکار و پنهان

– نیازهای آموزشی آنی و آتی

– نیازهایی که باید حین کار مرتفع و نیازهایی که باید خارج از کار برطرف شود.

– نیازهایی که رفع آن ها مستلزم همکاری گروهای است و نیازهایی که از طریق کوشش فردی برآورده می‌شوند (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۵)

۲-۲-۸ نیازسنجی

نیازسنجی آموزشی، فعالیتی حیاتی و مهم برای آموزش و بهسازی عملکرد مدیران و کارکنان است. این قسمت به بررسی آموزش و بهسازی عملکرد افراد و این که چگونه نیاز سنجی در این فرایند به خوبی تناسب پیدا می‌کند می پردازد. در ادامه نیز به مفاهیم اصلی و گام هایی که درگیر با انجام نیازسنجی آموزشی است، خواهیم پرداخت (رحمانی، ۱۳۸۹).

از نیازسنجی تعاریف متعددی ارائه شده است که هر یک جنبه ای از ابعاد مختلف فرایند نیازسنجی را بیان می‌کند که برخی از آن ها عبارتند از:

نیازسنجی، عبارت است از: فرایند گردآوری داده ها به منظور تصمیم گیری و رسیدن به هدف (سعادتمند و همکاران،۱۳۹۱).

تعریف نیازسنجی: فرایند اولیه برای تعیین محورهای برنامه درسی و انطباق برنامه های درسی با نیازها در ضمن اجرای برنامه های درسی است (هاشمی، ۱۳۹۰).

نیازسنجی عبارت است از تشخیص کاستی ها و خلاها در یادگیری و تعیین ضرورت های آموزشی و پرورشی ‌بر اساس آن ها (ملکی، ۱۳۸۸).

تعریف نیازسنجی: عبارت است از کاربرد فنونی که بتوان به کمک آن ها اطلاعات مناسب را درباره ی نیازها گردآوری کرد و به الگوهای نیازها و خواسته های خود، گروه و جامعه دست یافت (تقی پورظهیر، ۱۳۸۴).

– نیازسنجی عبارت است از فرایند تصمیم گیری درباره این که چه مطالبی در آموزش منظور گردد (پرینتی، ۲۰۰۳)

– فرایند جمع‌ آوری اطلاعات مورد نیاز جهت برآورد نیازهای آموزش افراد را نیازسنجی می‌گویند (رأس، ۲۰۰۸).

– کل فرایند تصمیم گیری ‌در مورد این که چه مطالبی در آموزش منظور گردد، تعیین نیازهای آموزشی نامیده می شود (فتحی واجارگاه، ۱۳۸۵).

در جمع بندی می توان گفت نیازسنجی عبارت است از فرایند تعیین اهداف، وضع موجود، اندازه گیری و تعیین نیازها و تعیین اولویت ها برای عمل.

۲-۲-۹ ضرورت نیازسنجی

از نظر کافمن (۱۹۷۲) نیازسنجی آموزشی به دلایل زیر از اهمیت فراوانی برخوردار است:

– فراهم سازی اطلاعات مورد نیاز برای برنامه ریزی

– ارزیابی در سنجش

– هماهنگی و هم سویی با تغییرات

– شناسایی ضعف ها و مسایل اساسی در برنامه درسی

فتحی واجارگاه (۱۳۸۵) نیازسنجی آموزشی را به دلایل زیر مهم و ضروری می‌داند:

– فراهم سازی اطلاعات برای برنامه ریزی

– ارزیابی و سنجش برای اجرای برنامه ها

– مسئول نمودن مؤسسات و نظام آموزشی به ‌پاسخ‌گویی‌

– تشخیص یا شناسایی ضعف ها و مسائل و مشکلات اساسی سازمان یا نظام

– رشد و توسعه سازمان و کارکنان

– استفاده بهینه از منابع و امکانات

۲-۲-۱۰ اهداف نیازسنجی

هدف نیازسنجی وابسته به مرحله اجرای آن است و شامل:

– قبل از اجرای برنامه، برای مشخص کردن اهداف ضروری از غیر ضروری

– در ضمن اجرا، برای حصول اطمینان از هماهنگی و انطباق برنامه با نیازها

– پس اجرا برای حصول اطمینان از تحقق هدف ها و نیاز و شناسایی دلایل عقیم مانده می‌باشد (رابینسون^[۱۱]، ۲۰۰۹).

عباس زادگان و ترک زاده (۱۳۸۶) هدف نیازسنجی را دستیابی به اطلاعاتی درباره وظایف اصلی و عملی لازم برای ایفای نقش شغلی و داشتن، مهارت و نگرش های ضروری برای انجام آن وظایف می دانند.

۲-۲-۱۱ اهمیت و ضرورت نیازسنجی آموزشی

– به منظور ارتقای کارایی و اثر بخشی، همه ی برنامه های آموزشی باید از نیازسنجی آموزشی آغاز شود. به طور کلی نیازسنجی همراه با «نیاز» است که می توان آن را به طرق مختلفی شناسایی کرد.

– نیازهای آموزشی را می توان از جنبه‌های فردی، اجتماعی و یا از نظر شغل و حرفه ای خاص مشخص ساخت و بر اساس آن به تدوین هدف ها پرداخت، آموزش مناسب، آموزشی است هدفمند که کلیه ی اجزا و عناصرش در جهت هدف های مشخص قرار داشته باشند؛ چنین آموزشی، هدف های خود را بر اساس نیازهایی قرار می‌دهد که از قبل شناسایی شده است. از این رو نیازسنجی، مقوله ای بسیار حائز اهمیت است و در فواید نیازهای آموزشی گفته شده است که آموزش بر محور نگرش، شناخت و مهارت های مفید و ضروری جهت انجام شغل قرار می‌گیرد؛ چنان که فراگیر در پایان دوره می‌تواند به طور مناسب به انجام آن شغل بپردازد و همچنین مانع از اتلاف وقت و انرژی در آموزش، مهارت ها و نگرش هایی می شود که در انجام آن شغل، نقش ضروری را ندارد (هاشمی، ۱۳۹۱).

– نیازسنجی در آموزش و تربیت نیروی انسانی و آموزش های دانشگاهی با بهره گرفتن از روش ها، تکنیک ها و ابزارهای متنوع انجام می شود. مواردی از عمده ترین آن ها عبارتند از:

– نیازسنجی بر اساس نظرخواهی

– نیازسنجی بر اساس تجزیه و تحلیل سازمان

– نیازسنجی بر اساس ارزشیابی از عملکرد

– نیازسنجی بر اساس تحلیل شغل

۲-۲-۱۲ متغییرهای لازم در نیازسنجی