الف-۱ حساب جاری (قرضالحسنه)
در حساب جاری قرضالحسنه، وجوه فراهم شده مطابق ماهیّت عقد قرض به ملکیّت بانک در آمده جزو منابع بانک خواهد بود؛ بانکها می توانند با رعایت ذخایر قانونی و احتیاطی، باقی‌مانده وجوه را از طریق عقود مندرج در ماده ۳ قانون بانکداری بدون ربا به کار گرفته و کسب سود نمایند.
الف-۲ حساب پسانداز (قرضالحسنه)
حساب پسانداز نیز ماهیت قرض را دارد و همانند حساب پسانداز در بانکداری سنتی است؛ با این تفاوت که در بانکداری بدون ربا به صاحبان حساب پسانداز بهره و سودی پرداخت نمی شود. صاحبان این حساب‌ها در امور قرضالحسنه بانکها مشارکت کرده، از اجر و ثواب اخروی آن بهرهمند میگردند. وجوه این حساب نیز به مالکیت بانک درآمده جزو منابع بانک خواهد بود و بانکها با لحاظ ذخایر قانونی و احتیاطی، بخشی از این وجوه را به اعطای قرضالحسنه اختصاص داده، بخش دیگری را از طریق عقود مندرج در ماده ۳ بهکار گرفته، کسب درآمد می کنند. بانکها برای تشویق مردم به پسانداز برخی اولویتها، امتیازات و جوایز برای صاحبان این حساب‌ها در نظر می گیرند.
ب- عقود مشارکتی
ب-۱- مشارکت مدنی
مشارکت مدنی همان عقدالشرکه است که در فقه نیز به شرکت عنان معروف است؛ در اصطلاح این نوع شرکت را شرکت عقدی میگویند که احتیاج به ایجاب و قبول دارد و سایر شرایط عقود مالی از جمله، بلوغ، عقل، قصد و … در آن معتبر است.
متعلق چنین عقدی فقط می تواند اموال باشد اعم از پول یا کالا؛ لیکن شرکت در اعمال صحیح نیست (شرکت أبدان)؛ یعنی این که درست نیست که دو یا چند نفر قرارداد ببندند که هر چه در آوردند و هر چقدر اجرت گرفتند بین آنان مشترک باشد (موسو ی خمینی، ۱۴۱۶). در عقد شرکت مدنی می‌توان شرط کرد که بیشتر ضرر یا تمام آن به عهده یک یا چند نفر باشد؛ امّا اگر در عقد شرط شود که تمام سود برای یک طرف باشد، عقد صحیح نیست.
مشارکت مدنی توسّط بانک عبارت است از: درآمیختن سهمالشرکه نقدی و یا غیرنقدی شریک با سهمالشرکهنقدی و یا غیرنقدی بانک یا تعاونی به نحو مشاع به مدّت محدود و به قصد انتفاع، قرارداد مشارکت مدنی در تأمین منابع مالی موردنیاز در امور تولیدی، بازرگانی و خدماتی مورد استفاده قرار
می‌گیرد. در قرارداد مشارکت مدنی، بانکها بخشی از سرمایه موردنیاز بنگاه اقتصادی را تأمین کرده و بدین صورت در وهله اول در مالکیت بنگاه و به دنبال آن در سود بنگاه شریک می‌شوند و حداکثر مدت این قرارداد، سه سال است.
ب-۲- مشارکت حقوقی
مشارکت حقوقی را می‌توان اینگونه تعریف کرد، تأمین قسمتی از سرمایه شرکتهای سهامی جدید یا خرید قسمتی از سهام شرکتهای سهامی موجود توسط بانک که موجب می شود که بانک در پایان هر دوره مالی همانند دیگر سهام‌داران به نسبت سرمایه در سود شرکت سهیم می شوند. مشارکت حقوقی منحصراًً در شرکتهای سهامی عام و خاص و برای تأمین تسهیلات بلندمدت موردنیاز واحدهای تولیدی، بازرگانی، خدماتی مورد استفاده قرار می‌گیرد. این ابزار اگر به کار گرفته شود، موجب رشد تولید و خدمات بازرگانی شده که منجر به افزایش کالا و خدمات درجامعه و در نتیجه کمک به توسعه اقتصاد کشور خواهد شد.
ب-۳- مضاربه
مضاربه، قراردادی است که به موجب آن یکی از طرفین (مالک) عهده دار تأمین سرمایه نقدی می‌گردد با قید اینکه طرف دیگر (عامل) با آن تجارت کرده و در سود به دست آمده شریک باشند. در قرارداد مضاربه شرط است که سرمایه گذاری تنها در کار تجارت باشد، پس هرگاه هدف از سرمایه گذاری کارهای دیگر مانند کشاورزی، صنعت و غیره باشد، عقد مضاربه صحیح نیست.
در این قرارداد، بانک به عنوان مضارب، وجه موردنیاز و هزینه هایی که صرف معامله می شود، شامل قیمت خرید کالا، هزینه های بستهبندی، حمل و نقل، انبارداری، بیمه، سفارش و غیره را تأمین می کند و طرف دیگر قرارداد به عنوان عامل، عهدهدار انجام کلیّه امور مربوط به موضوع قرارداد مضاربه می باشد. سود حاصل از انجام معامله موردنظر بین بانک و عامل در پایان کار تقسیم خواهد شد و نسبت این تقسیم بر اساس توافق اوّلیه خواهد بود. اگر در قرارداد مضاربه زمان تعیین نشود، مضاربه میتواند تا هر زمانی استمرار داشته باشد؛ امّا در بانکها مطابق آییننامههای اجرایی، حداکثر مدّتی که سرمایه مضاربه میتواند در اختیار عامل قرار گیرد، یک سال از تاریخ انعقاد مضاربه می باشد.
ب-۴- مزارعه
در این روش، بانک بر اساس قرارداد مزارعه، زمین موردنیاز زارع برای کشاورزی و زراعت را فراهم کرده، در اختیار او می‌گذارد و طبق توافق، محصول زراعی را بین خود تقسیم می‌کنند؛ در مورد عقد مزارعه در مباحث قبل به تفصیل صحبت گردید.
ب-۵- مساقات
عقدی است بین صاحب درخت و عامل که بر اساس آن عقد صاحب درخت یا درختان، درخت یا درختان خود را به عامل میسپارد تا وی فعالیتهای مربوط به نگهداری و آبیاری را انجام دهد و در مقابل، بخشی از محصول باغ را مالک شود.
به موجب قانون عملیات بانکی بدون ربا، بانکها فقط می توانند در این قرارداد مانند مزارعه نقش مالک را داشته باشند. در این روش، بانک بر اساس قرارداد مساقات، باغ موردنیاز باغبان را فراهم کرده و عنداللزوم نیز سایر عوامل لازم نظیر آب، کود، سم و وسیله حمل و نقل را تأمین نمایند و در اختیار او می‌گذارد و طبق توافق، محصول باغ را بین خود تقسیم می‌کنند.
ب-۶- ویژگی‌های عقود مشارکتی
۱- مشارکت در نتایج سود و زیان: در معاهدههای مشارکتی، دو طرف یا طرفین به تمام حوادث و پیامدهای مثبت و منفی فعالیت اقتصادی ملتزم هستند، اگر نتیجه فعالیت تماماً سود بود، برای همه توزیع می شود واگر ضرربود، برای همه می‌باشد.
آخرین نظرات