هدف اصلی: بررسی رابطه تعاملی جامعه و مدرسه در برنامه درسی دوره متوسطه از دیدگاه صاحب نظران و تجارب بین الملل است.
برای رسیدن به هدف اصلی پژوهش، آن را به اهداف جزئیِ زیر تقسیم میکنیم:
-
- مشخص کردن تاثیر جامعه بر فضای روانی اجتماعی مدرسه.
-
- مشخص کردن تاثیرجامعه در نوع نگرش دبیران نسبت به برنامه های درسی.
-
- مشخص کردن تاثیرجامعه در اهداف و محتوای برنامه های درسی دوره متوسطه.
-
- مشخص کردن تاثیر مدرسه در ثبات اجتماعی.
-
- مشخص کردن مدرسه در تغییراجتماعی.
-
- مشخص کردن تاثیر مدرسه در مسایل و مشکلات اجتماعی.
- ارائه یک چارچوب مفهومی در خصوص مبانی اجتماعی برنامه درسی دوره متوسطه
سوالات پژوهش
-
- جامعه چه تاثیری در فضای روانی اجتماعی مدرسه میتواند داشته باشد؟
-
- جامعه چه تاثیری در نوع نگرش دبیران نسبت به برنامه های درسی میتواند داشته باشد؟
-
- جامعه چه تاثیری در اهداف و محتوای برنامه های درسی دوره متوسطه میتواند داشته باشد؟
-
- مدرسه چه نقشی در ثبات اجتماعی میتواند داشته باشد؟
-
- مدرسه چه نقشی در تغییراجتماعی میتواند داشته باشد؟
- مدرسه چه نقشی در مسایل و مشکلات اجتماعی میتواند داشته باشد؟
تعریف واژه ها و متغیرها
جامعه، مدرسه، برنامه درسی، دوره متوسطه، صاحب نظران
جامعه: مجموعه ای از افراد انسانی که با نظامات و آداب و قوانین خاص به یکدیگر پیوند خورده و زندگی دسته جمعی دارند، جامعه را تشکیل میدهند. و به تعبیر دیگر جامعه عبارت است از : مجمو عه ای از انسانها که در جبر یک سلسله نیازها و تحت نفوذ یک سلسله عقیده ها و ایده ها و آرمانها در یکدیگر ادغام شده و در یک زندگی مشترک غوطه ورند.(مطهری، بی تاریخ،صص۱۲-۱۱)
جان دیویی جامعه را متشکل از افرادی می داند که با هم هستند یا با هم زندگی میکنند. نظر به اینکه طرق و مبنای کار افراد، روح عمومی و هدفهایی که برای رسیدن به آن ها اقدام میکنند مشترک است جریان داشتن مبادله افکار و رشد احساس همدردی میان آن ها ضرورت دارد.(شریعتمداری،۱۳۶۷)
مدرسه: به عنوان یک مؤسسه تربیتی نهادی است اجتماعی، یعنی منشا آن زندگی اجتماعی است و مانند سایر مؤسسات اجتماعی از زمانهای قدیم تحت اشکال و صورتهای گوناگون در اجتماعات مختلف تأسيس شده و تغییر پیدا کردهاست.(همان)
برنامه ی درسی[۱] : « برنامه ی درسی به محتوای رسمی و غیر رسمی ، روش ، و آموزش های آشکار و پنهان اطلاق میگردد که به وسیله ی آن ها شاگردن تحت هدایت مدرسه دانش لازم را به دست می آورند . مهارتها را کسب میکنند و گرایش و ارزش ها را در خود تغییر میدهند. » ( ملکی ، ۱۳۸۵ )
تعریف عملیاتی: منظور از برنامه درسی صرفا برنامه درسی رسمی است.
دوره متوسطه:
از کلمه متوسطه در نظام آموزش و پرورش مستفاد می شود که دوره ای است که نقش واسطه میان دوره ابتدایی و دوره عالی را ایفا میکند. در گزارش نهایی اجلاس منطقه یونسکو آمده است: دوره متوسطه عبارت است از دوره برزخ یا دوره انتقالی میان آموزش پایه که عمومی و غیر تخصصی است و آموزش تخصصی تر در سطح آموزش عالی. به طور کلی دوره متوسطه دوره ای است که در آن دانش آموزان گروه سنی ۱۴ تا ۱۷ یا ۱۸ سال تحصیل میکنند و به دلیل تنوع برنامه ها و تعدد رشتههای تحصیلی فرصت انتخاب دارند.(صافی،۱۳۸۰)
تعریف عملیاتی: منظور از دوره متوسطه یعنی دوره متوسطه دوم که از سال اول تا چهارم دبیرستان را شامل می شود.
صاحب نظران:
تعریف عملیاتی: در این پژوهش منظور از متخصصان برنامه درسی: الف)افرادی که در زمینه برنامه درسی سابقه فعالیت به صورت تالیف و ترجمه دارند در این زمینه صاحب نظر میباشند.ب)اساتید گروههای علوم تربیتی و روانشناسی دانشگاه ها که در زمینه برنامه درسی کار کردهاند.
فصل دوم
مبانی نظری و پیشینه پژوهش
- مقدمه
همانطور که ذکر شد، هدف پژوهش حاضر، “بررسی رابطه تعاملی جامعه و مدرسه در برنامه درسی دوره متوسطه از دیدگاه صاحب نظران و تجارب بین الملل ” است. از اینرو فصل دومِ پژوهش حاضر، در دو بخش ارائه شده است: بخش اول، مربوط به ادبیات پژوهش بوده و به بررسی مفهومِ برنامه درسی، ماهیت و ویژگیها، رویکردها و اهمیت آن، و تبعات و نیز مروری بر دیدگاه های نوین پرداخته شده است. سپس به مبانی برنامه ریزی درسی پرداخته شده و از مبانی فلسفی، روانشناختی، اجتماعی، مبانی دینی و دانشی به طور کلی بحث شده و در ادامه به طور اختصاصی راجع به مبانی اجتماعی برنامه ریزی درسی بحث شده است. در ادامه ابعاد اجتماعی برنامه درسی مطرح و به رابطه متقابلجامعه و مدرسه پرداخته شده است.سپس برنامه درسی دو کشور ژاپن و انگلستان به صورت تطبیقی بررسی شده و ازاین بررسی تطبیقی نتیجه گیری شده و در نهایت مبانی اجتماعی دوره متوسطه مطرح و با نتیجه گیری از این بحث این بخش به پایان رسیده است.
بخش دوم، مربوط به پژوهشهای انجام گرفته در راستای پژوهش پیشرو است، که در دو قسمت ارائه شده است. قسمت اول: به پژوهشهای صورت گرفته درباره رابطه تعاملی جامعه و مدرسه در برنامه درسی دوره متوسطه، در داخل کشور میپردازد؛ و قسمت دوم، مربوط به تحقیقاتی است که در سایر کشورها انجام گرفته است.
بخش اول
- برنامه درسی
- مفهوم، ماهیت و دیدگاه های نوین برنامه درسی
دوران تعریف رشته برنامه درسی به عنوان فن تهیه برنامه درسی برای مدارس و نیز تلقی از متخصص یا کارشناس برنامه درسی به عنوان یک تکنسین که در راستای سازوکار برنامه درسی فعالیت می کند، به سر آمده است و دورانی آغاز شده است که در آن بر فهم، درک و مطالعه ابعاد پیچیده برنامه درسی تأکید می شود. البته به کارگیری واژه فهم و درک یا مطالعه برنامه درسی به معنای آن نیست که با برنامه ریزی درسی یا تغییر برنامه درسی مخالفت شود بلکه برعکس اساساً فهم برنامه درسی برای تغییر بهینه برنامه درسی است. مفهوم برنامه درسی امروزه با پیچیدگی فزونتری همراه شده است و برنامه درسی مشتمل بر قلمروهای مختلف تاریخ، تغییر، تدوین، پژوهش، نظریه و … است که برنامه درسی تنها یک قلمرو آن است(فتحی،۱۳۸۶ص۵).در حال حاضر در دنیا از واژه برنامه ریزی درسی استفاده نمی شود بلکه به جای آن از واژه برنامه درسی استفاده می شود. و امروزه دغدغه اصلی برنامه درسی فقط آماده سازی برنامه برای مدارس نیست. ما در دنیای متفاوتی با گذشته زندگی میکنیم و آن چه که در این دوران اهمیت پیدا کردهاست رابطه بین برنامه درسی با جامعه پیرامون است. واین بدان معنی است که دغدغه اصلی دوران حاضر فهم پدیده برنامه درسی و مسائل و رویدادهایی است که با آن مرتبط است(همان،۱۳۸۶).به همین منظور لازم است که مفهوم برنامه درسی را بیش از پیش درک کرده و به ماهیت آن با دقت و حساسیت افزونتری پرداخته شود.از برنامه درسی تعاریف متعددی ارائه شده است که چند نمونه از آن ها در ادامه ارائه شده است.
آخرین نظرات