۲۰۱۰

–

بخش چهارم
تاثیر اقدامات نظامی شورای همکاری خلیج فارس بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران
مقدمه
فضای پیرامونی جمهوری اسلامی ایران پس از وقوع انقلاب اسلامی امنیتی شده و از جمله دلایل آن
می توان به فرارسیدن نقطه اوج تولید نفت، ظهور ژئوپلیتیک شیعه ، گسترش تروریسم در خاورمیانه، مطرح شدن بحث خاورمیانه بزرگ و دموکراسی سازی کشورهای منطقه ، حمله آمریکا به کشورهای افغانستان و عراق ،درگیر شدن سوریه بعنوان محور مقاومت در جنگ فرسایشی داخلی و نیز تسلط گروه تروریستی داعش بر مناطق قابل توجهی از کشورهای سوریه و عراق اشاره نمود که همه این موارد به علاوه مناقشه هسته ای جمهوری اسلامی ایران با کشورهای غربی می تواند بصورت بالقوه و در برخی موارد بالغعل تهدیداتی را علیه امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران ایجاد نماید . از جمله دیگر موارد مهم و قابل توجه تهدید کننده امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران در سطح کلان ، می توان به اقدامات خصمانه کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس و همکاری آنها با کشورهای غربی بویژه آمریکا اشاره نمود که به انحاء مختلف سیاسی ، نظامی و اقتصادی در حال تهدید منافع و امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران می باشند و رهبر معظم انقلاب نیز در سخنرانی مورخه ۱۹/۱۰/۹۳ در جمع مسئولین نظام به خوبی به این نکته اشاره و اظهار داشتند « تمرکز برخی کشورهای منطقه بر معارضه با ایران اشتباهی بزرگ است » که این جمله حاکی از عمق دشمنی برخی کشورهای همسایه و مجاور کشورمان با نظام جمهوری اسلامی ایران و تهدید امنیت ملی کشور از این ناحیه می باشد .
در این بخش تلاش می گردد ضمن تبیین مفهوم تهدید امنیت ملی نسبت به بررسی ویژه تاثیر اقدامات نظامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران اقدام گردد .
فصل اول
مفهوم شناسی تهدیدات امنیت ملی
۱ –۱ مفهوم شناسی
با عنایت به قصد بررسی تاثیر اقدامات نظامی کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس بر امنیت ملی جمهوری اسلامی ایران و تهدیدات متصوره از این ناحیه ، ابتدا نسبت به مفهوم شناسی واژه های تهدید و امنیت ملی اقدام می گردد .
۱-۱- ۱ تهدید
تهدید یکی از مهم ترین مفاهیم در حوزه مطالعات امنیتی است ، تا جایی که بسیاری از نظریه پردازان و متفکران این حوزه امنیت را با تهدید معنا نموده اند و حتی رویکرد « نا امنی به جای امنیت » خود به یکی از رویکردهای مسلط مطالعات امنیتی تبدیل شده و در این چارچوب آنچه در مرکز مباحث قرار دارد ، تهدید است (عبداله خانی ، ۱۳۸۶ ؛ ۱۳)
تهدید از سه بخش اساسی «کارگزار یا عامل تهدید » ، «حوزه تهدید » و «موضوع تهدید» تشکیل شده است . عامل تهدید در واقع هویت ( شخص یا سازمانی ) یا چیزی است که به طور بالفعل یا بالقوه توانایی ایجاد ، انتقال یا پشتیبانی از تهدید را دارد ، در حال که حوزه تهدید هویت یا چیزی است که موجودیت و یا دارایی های حیاتی آن در معرض خطر قرار گرفته است و در نهایت موضوع تهدید ، وضعیت ، پدیده ، فعالیت یا رخدادی است که به نظر می رسد قابلیت های درونی و بیرونی انتقال ، پشتیبانی یا ایجاد خطر در موجودیت یا دارایی های حیاتی بازیگر مورد آماج را در خود دارد . بعنوان مثال در بحث حمله احتمالی آمریکا به جمهوری اسلامی ایران ، عامل تهدید آمریکا ، موضوع تهدید حمله نظامی و حوزه تهدید جمهوری اسلامی ایران می باشد (عبداله خانی ، ۱۳۸۶ ؛ ۲۱ و ۲۵)
تهدید به عنوان موقعیتی تعریف شده است که در آن یک کنش گر یا گروه توانایی یا نیت تحمیل پیامد منفی بر کنش گر یا گروه دیگری دارد . تهدیدها احتمالی هستند زیرا ممکن است تحقق پیدا کنند و یا شاید عملی نشوند . بطور گسترده تر می توان تهدیدها را به دو گروه تقسیم نمود ، تهدید علیه فرد و تهدید علیه مجموعه ای از افراد . در روابط بین الملل و سیاست خارجی ، تحلیلگران و سیاست گذاران بیشتر روی تهدیدهای جمعی متمرکز می شوند و تهدیدهای جمعی می تواند به سه نوع تهدیدهای نظامی ، تهدیدهای اقتصادی و تهدیدهای فرهنگی متجلی شوند ( لطفیان ، ۱۳۸۹ ؛ ۶)
لغتنامه های معتبر بین المللی از تهدید تعاریف کمابیش مشابهی ارائه نموده اند . لغتنامه وبستر^[۴۱] برای تهدید دو تعریف ارائه نموده است ، نخست تهدید را بیان و ابراز قصد آسیب رساندن ، نابود یا تنبیه کردن دیگران از روی انتقام یا ارعاب می داند و در تعریف دوم ان را نشان دادن خطر ،آسیب و شرارت قریب الوقوع مانند جنگ تعریف کرده است .

لغتنامه لانگمن ^[۴۲] سه تعریف از تهدید ارائه نموده است ، نخست تهدید را بیان آشکار آسیب رساندن به کسی یا ناراحت کردن و به درد سر انداختن او میداند ؛ در تعریف دوم ، آن را احتمال وقوع حادثه ای بسیار بد معنا کرده و در تعریف سوم ، تهدید را شخص یا چیزی که به عنوان خطر شناخته می شود معرفی نموده است(عبداله خانی ، ۱۳۸۶ ؛ ۲۲)
ریچارد اولمان در تعریف تهدید می گوید : « تهدید نسبت به امنیت ملی عبارت از عمل یا پیامد یک سلسله از حوادث است که یا طی زمانی کم و بییش کوتاه ، کیفیت زندگی ساکنان کشور را مورد چالش قرار دهد و یا گزینه ها و دامنه اختیار فراروی حکومت ، دولت یا کنش گران غیر حکومتی را به شدت محدود کرده و آنها را در تنگنا قرار دهد ( افتخاری ، ۱۳۸۱ ؛ ۴۹ )
معناسازی تهدید با قدرت حمله یکی دیگر از تعاریف این واژه است . بر این اساس ، تهدید عبارت است از «سنجش قدرت حمله که با توجه به پارامترهایی نظیر توانایی و انگیزه تهدیدگر یا مهاجم و چگونگی اعمال آن بیان می گردد » .
چنانچه سیستمی معتقد باشد که ملل و دولت های دشمن از عوامل تهدید هستند ، در اینجا باید از طریق معیارهای مورد نظر به تعیین ملل یا دولت های دشمن بپردازد ، برای مثال ممکن است جمهوری اسلامی ایران در تعیین ملل یا دولت های دشمن معیارهای زیر را به کار گیرد :

• ملت ها و دولت هایی که براندازی حاکمیت جمهوری اسلامی ایران یکی از اهداف و دغدغه های مهم آنان است .

• ملت ها و دولت هایی که از کشور و ملت ایران متنفر هستند و برای نابودی آنها به صورت نظام مند تلاش می کنند .

• ملت ها و دولت هایی که حذف شیعیان یا نابودی جامعه شیعیان و شیعه کشی را در برنامه های اصلی خود گنجانده و به آن عمل می کنند .

• ملت ها یا دولت هایی که به دنبال تجزیه سرزمین ایران هستند .

• ملت ها یا دولت های غیرمسلمانی که به زور سرزمین های اسلامی را غصب و مسلمانان آن دیار را به صورت سیستماتیک قتل عام می کنند .

با تعیین ملل و یا دولت های دشمن می توان به این نتیجه رسید که آنان به صورت بالقوه تهدید هستند ، لذا اقدامات دشمن از هر نوع و شکلی که باشد ، در درجه اول به صورت تهدید نگریسته می شود ، مگر آنکه خلاف آن اثبات گردد .
نکته دیگر در خصوص تهدید ، انگیزه تهدید است که به چهار دسته اصلی بشرح ذیل تقسیم بندی
می گردد :

• انگیزه های ایدئولوژیک

• انگیزه های منفعت محور(سود)

• انگیزه های فردی

• انگیزه های ملی

این انگیزه ها می توانند به صورت ترکیبی باشند و می توان انگیزه های دیگری را به این مجموعه اضافه نمود اما بنظر می رسد اصلی ترین انگیزه ها نزد عوامل تهدید موارد فوق باشند . مثلاً ممکن است انگیزه
رژیم صهیونیستی و آمریکا از تهدید جمهوری اسلامی ایران ایدئولوژیک تعیین گردد . انگیزه های منفعت محور بیشتر به منظور حفظ دارایی های مادی یا توسعه آنها تحریک می شوند . انگیزه های ملی نیز بیشتر به مسئله بقاء سرزمین و یکپارچگی و هویت ملی باز می گردد (عبداله خانی ، ۱۳۸۶ : ۲۸-۳۳)
نکته مهم دیگری که بایستی در خصوص تهدید به آن اشاره و در تعیین تهدیدات امنیت ملی به آن توجه نمود ، تقسیم بندی تهدی به دو نوع تهدیدات بالقوه و تهدیدات بالفعل است که برای شناسایی هر یک شاخص هایی بشرح ذیل در نظر گرفته شده است :
تهدیدات بالقوه
تهدیدات بالقوه یا خطرهای احتمالی را می توان بر اساس شاخصه های زیر مورد شناسایی قرار داد :

• هنوز پدیده ، روند ، وضعیت یا فرایند از هویتی مستقل در چارچوب موضوع و عامل تهدید امنیتی برخوردار نشده است . یعنی پدیده ، روند یا وضعیت هنوز در چارچوب هویت های دیگر قرار داشته و تعریف می گردد .