۴– تحلیل مفهوم عدالت

عدالت در طول تاریخ معرفت بشری به عنوان ایده و ارزشی مطلوب مورد توجه بوده است. همین پیچیدگی مفهوم آن را تبدیل به مفهومی اساسا متنازع فیه نموده است.(کالی،۵۶،۱۹۵۵) البته نزاع عمدتاً بر سر مفهوم اجمالی عدالت نیست بلکه در خصوص مفهوم تفضیلی آن ‌می‌باشد. به نظر می­رسد ارائه تعریفی مورد اتفاق از عدالت غیر ممکن باشد البته ایده برابری، ایده­ای است که در تمام مفاهیم عدالت به گونه ­ای مدخلیت دارد، ‌بنابرین‏ مفهوم عدالت عبارت است از«رفتار با برابرها و رفتار نابرابر با نابرابرها در ارتباط با میزان تفاوت­های نسبی آن ها.»(رزم­خواه،۱۳۹۱،۱۵) به واقع پیوند عدالت با دو مؤلفه‌ برابری و آزادی در حوزه حقوق بشر، اقتضای وجود نظام­های قانون مداری را دارد که رسالت خود را تضمین حقوق و آزادی­های(بنیادین و برابر) شهروندان می­دانند.

۵– حدیث مشهور تساوی انسان­ها

از رسول اکرم اسلام(ص) حدیث مشهوری روایت شده که به تساوی انسان‌ها اشاره دارد این حدیث از طریق اهل سنت و شیعیان به طور متواتر نقل شده است از جمله اینکه در کنزالعمال آمده که رسول اکرم(ص) فرموده­اند: “الناس سواء کاثنان المشط و انما یتفاضلون بالعافیه”؛ یعنی اینکه انسان‌ها مانند دندانه­های شانه با یکدیگر برابرند و تنها چیزی که می ­تواند آن ها را بر یکدیگر برتری دهد خوبی آن ها‌ است.(الهندی،۱۹۹۲،۳۸) ‌بر اساس گفته سامی الدیب حقوقدان سوئیسی فلسطینی تبار، قرآن به طور قاطع و الزام، بردگی را از بین نبرد. ولی این معنی واقعیت دارد که قرآن به عنوان یک عمل خیرخواهانه و نیک، آزادی بردگان را مطرح کرد. به گفته او، قرآن الغای کامل بردگان را به طور مبهم مورد توجه قرار داد. (مهرپور،۱۳۹۰،۳۱۲)

عدم لغو صریح بردگی در اسلام و بیان مقررات و احکام مربوط به بردگی نمی­تواند دال بر این باشد که از نظر اسلام، نظام بردگی حتی صورتی از آن مشروعیت دارد. تفاسیر قرآنی و بیانات پیشوایان دینی همه نشان دهنده آزادی ذاتی انسان و در اختیار نبودن او برای انسان دیگر است. جای تردیدی وجود ندارد که در مقطعی از زمان الغای کامل آن وجود نداشته اما بهرحال لغو بردگی در سبز فایل با اصول و روح اسلام کاملا سازگار است.

گفتار دوم: آزادی سیاسی و اجتماعی

آزادی سیاسی و اجتماعی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر و میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی تحت عنوان آزادی بیان، آزادی قلم، آزادی اجتماعات و تشکیل گروه احزاب، حق شرکت در اداره­ی امور کشور و انتخابات و امثال آن ها مورد تأکید و تصریح قرار گرفته است، ‌به این اعتقاد باز می­گردد که قدرت اداره جامعه از مردم ناشی می­ شود و آحاد مردم بر سرنوشت خود حاکم هستند و اداره امور کشور نیز به دست آن ها‌ است که مستقیم یا به واسطه نمایندگان خود این کار را انجام می­ دهند. ‌بنابرین‏ باید آزادانه بتوانند نظریات و عقاید خود را برای چگونگی اداره جامعه و تعیین نوع حکومت ابراز دارند، انتقادات خود را از وضع حاکم بیان کنند و در تصمیم گیری­های مربوط به حکومت نقش و نظر داشته باشند.

ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر می­گوید: هرکس حق آزادی عقیده و بیان دارد. و بند یک ماده ۲۰ مقرر می­دارد: هر کس حق دارد آزادانه مجامع و جمعیت­های مسالمت آمیز تشکیل دهد. ‌بر اساس بند یک ماده۲۱ هر کس حق دارد که در اداره امور عمومی کشور خود، خواه مستقیم و خواه با وساطت نمایندگی که آزادانه انتخاب ‌شده‌اند، شرکت جوید. بند سه همین ماده نیز می­گوید: اساس و منشا قدرت حکومت، اراده مردم است. این اراده باید به وسیله­ انتخاباتی ابراز شود که از روی صداقت و به طور ادواری صورت پذیرد. محتوای همین مضامین در مواد ۱۸ تا ۲۵ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی نیز به چشم می­خورد.

۱– آزادی اندیشه و بیان

آزادی فکر، طبیعی ترین و اصلی ترین حق هر فردی از افراد بشر، به شمار می­رود؛ زیرا اقسام دیگر آزادی قابل سلب و ایجاب است ولی آزادی فکری چنین قابلیتی را ندارد. منظور از آزادی فکری این خواهد بود که هر فردی حق دارد درباره هر موضوعی که بخواهد فکر کند و بدون آن که کسی حق داشته باشد افکار و عقاید او را مورد کنترل قرار داده یا عواملی پدید آورد که منجر به اختناق فکری و مانع رشد ادراکات صحیح او گردد. این نوع آزادی در ماده ۱۹ اعلامیه جهانی حقوق بشر این­طور بیان گشته که«هر کس حق آزادی عقیده و بیان دارد و حق مذبور شامل آن است که از داشتن عقاید خود بیم و اضطرابی نداشته باشد و در کسب اطلاعات و افکار و در اخذ و انتشار آن، به تمام وسایل ممکن و بدون ملاحظات مرزی، آزاد باشد.» همچنین این آزادی در بند یک و دو ماده ۱۹ میثاق بین‌المللی حقوق مدنی و سیاسی این­طور مقرر گشته که«هیچ کس را نمی­ توان به مناسبت عقایدش مورد مزاحمت و اخافه قرار داد؛ هر کس حق آزادی بیان دارد. این حق شامل آزادی تفحص و تحصیل و اشاعه اطلاعات و افکار از هر قبیل بدون توجه به سرحدات خواه شفاها یا به صورت نوشته یا چاپ یا به صورت هنری یا به هر وسیله دیگر به انتخاب خود ‌می‌باشد.» اسلام نه تنها از آزادی فکری جلوگیری نمی­کند و کوشش در بی­اطلاع نگه داشتن مردم ندارد، بلکه اطلاع داشتن از امور جاری مملکت و حقایق زندگی را جزء وظیفه دولت و ملت اسلامی می­داند و معتقد است هر فردی که آرای گوناگون و نظرات مختلف را آزادانه مورد مطالعه و بررسی قرار دهد، طبعا حقیقت را بهتر به دست خواهد آورد و راه و رسم صحیح زندگی را بهتر تشخیص خواهد داد. اسلام نه تنها سانسور عقاید و افکار را از ناحیه هر مقام و تشکیلاتی عملی نادرست و غیرانسانی می­داند، بلکه ملاک تکلیف و معیار ارزش افراد را در عقل و مقدار دانش و تفکر آنان منحصر می­ کند.(قربانی­لاهیجی،۱۳۸۳،۲۳۰) اسلام نه تنها مخالف با آزادی فکری و پیشرفت نیست، بلکه طرفدار آزادی فرهنگ و دشمن سرسخت خرافات، تقلید کورکورانه، شهوت پرستی، نادانی و بی­سوادی و سانسور عقاید و افکار که از عوامل مهم استعمار فکری به شمار می­روند، ‌می‌باشد. ‌بنابرین‏ اگر تفسیر آزادی فکری، به معنی رهایی پیدا کردن از خرافات و اوهام و سانسور عقاید و افکار و تحمیلات بیجای ارباب مذاهب باشد، اسلام نیز طرفدار آن است و اگر به معنی کنار گذاردن هر نوع عقیده و اخلاق و مقررات صحیح و سعادت بخش باشد، به هیچ وجه قابل قبول و صحیح نخواهد بود.(قربانی­لاهیجی،۱۳۸۳،۲۵۰)

۲– آزادی سیاسی و اجتماعی