از آنجایی که استان ایلام جزو مناطق محروم کشور به شمار می رود. و با توجه به اینکه این استان نیاز به پیشرفت و توسعه دارد و مدیران و مسئولان دانشگاه نمی توانند با تلاش های معمولی و روزمرگی دانشگاه را به سمت پیشرفت و توسعه هدایت کنند و اینکه دانشگاه ایلام به ‌عنوان یک سرمایه ملی و از ارکان توسعه در استان مطرح بوده و از جمله شاخص های پیشرفت علمی این دانشگاه کارکنان می‌باشد. توجه به رفتار شهروندی در اثربخشی و توسعه علمی دانشگاه لازم و ضروری می‌باشد. لذا، در این پژوهش هدف ارائه­ یک مدل از رفتار شهروندی سازمانی و عوامل مربوط به آن یعنی، ارزش‌ها، محوریت کار و تعهد سازمانیبرای افرادی که در یک محیطی کار ‌می‌کنند کهاقتصاد و فرهنگی پویا و متفاوت دارد.

تعهد سازمانی

رفتار شهروندی سازمانی

ارزش‌ها

محوریت کار

شکل ۱-۱: مدل مفهومی رفتار شهروندی

۱-۳ اهمیت و ضرورت پژوهش

در دنیای پرچالش کنونی، سازمان­ها به منظور رقابت در صحنه­ی جهانی، ارضای نیازها و انتظارات مشتریان و سازگاری با ماهیت در حال تغییر شغل، در تلاش هستند تا کارکنانی را به کار گیرند که فراتر از وظیفه و نقش تعیین شده در شرح شغلشان عمل کنند، زیرا اعتقاد بر این است که این رفتارها فراتر از نقش در ارزشیابی عملکرد انعکاس می‌یابد، مشارکت کارکنان در برنامه ها را تحت تاثیر قرار خواهد داد، می‌تواند عامل مؤثری بر درگیری شغلی، تعهد سازمانی و عزت نفس باشد(صنوبری، ۱۳۸۷: ص۷۹).

رفتار های شهروندی سازمانی در بسیاری از زمینه ها برای سازمان و کارمند مفید هستند، رفتارهای شهروندی سازمانی همچنین باعث بهبود کیفیت خدمات، افزایش بهره وری و عملکرد سازمان می‌شوند و هزینه های آن را نیز کاهش می‌دهند. در کار کارمندی که سطح بالایی از رفتار شهروندی سازمانی را از خود نمایش داده است افزایش تمایل به همکاری، وابستگی متقابل، مسئولیت و رضایت از کار در کارمند آشکار شده است (پولیت و سونر^[۷]؛ به نقل از شیخ بگلو، ۱۳۹۰).

توجه به مفاهیم رفتار شهروندی سازمانی و کمک به استقرار آن ها در سازمان، در رابطه­ معنی دار توانمندسازی کارکنان، می‌تواند در جهت رشد نیروی انسانی مراکز بهداشتی، درمانی مفید باشد. این مفهوم مسلماً باعث شده است که سازمان ها نوآور، منعطف، بهره ور و در برابر بقاء و موفقیتشان مسئول باشند (خالصی و همکاران، ۱۳۸۹). مطالعات اخیر، ارتباط بین رفتار شهروندی سازمانی را با رفتار اخلاقی نشان می‌دهد و همچنین موجب افزایش عملکرد کارکنان می شود. علاوه بر این، مفهوم رفتار شهروندی سازمانی در بخش خدمات از اهمیت ویژه ای برخوردار است و در بیمارستان ها، هتل ها و بسیاری از سازمان های دیگر به اجرا درآمده است (صنوبری، ۱۳۸۷: ص۸۱).

رفتار شهروندی سازمانی برای هر سازمانی مطلوب است، چراکه با متغیرهای مهمی همچون رضایت شغلی، نگهداری سیستم و بهره وری سازمانی ارتباط دارد(ترنپسید و مورکیسون ^[۸]۱۹۹۶؛ به نقل از مقیمی، ۱۳۸۴). رفتار شهروندی سازمانی به عنوان یکی از مفاهیم جدید مدیریت رفتار سازمانی که بر رفتارهای فرانقشی کارکنان و مدیران تأکید می ورزد در فرایند سازمانی و تبدیل محیط سنتی به محیطی پویا و کارآمد نقش تعیین کننده دارد (مقیمی، ۱۳۸۴: ص۴۵).

توجه به ابعاد مختلف رفتار شهروندی سازمانی کارکنان و شناسایی دقیق آن ابعاد، پیامدهای مفیدی برای برنامه ریزی، سازماندهی، افزایش کارایی و عملکرد بالای آنان دارد (مردانی حموله و حیدری،۱۳۸۷ : ص۵۲). اهمیت کاربردی مفهوم رفتار شهروندی سازمانی از این فرض منطقی ناشی شده که رفتارهای مذکور شامل پیگیری های فراتر از الزامات رسمی شغل بوده و فرض بر این است که چنانچه بسیاری از همکاری های داوطلبانه کارکنان در طول زمان تکرار شوند، میزان اثربخشی سازمانی مضاعف خواهد شد (ارگان و کونوسکی^[۹]، ۱۹۸۹).

رفتار شهروندی سازمانی با انجام وظایف سازمانی مرتبط است (پودساکف و مک کنزی^[۱۰]، ۱۹۹۷). رفتارهای شهروندی سازمانی از آن جهت برای سازمان باارزش هستند که می‌توانند کارکنان را جهت انجام فعالیت های ‌گروه‌های کار آماده سازند (لی پین و ون داین^[۱۱]، ۲۰۰۱).

رفتار شهروندی سازمانی با انگیزه نوع دوستانه و خیرخواهانه صورت می‌گیرد. افراد در عین حال که فعالیتی را انجام می‌دهند، ممکن است از انجام سایر فعالیت ها خودداری کنند. رفتار شهروندی سازمانی، باعث می شود که کارکنان سازمان در مواقع مواجهه با سختی ها و دشواری ها، خود را تنها ندیده و از طرف همکاران خود کمک شوند. وجود و بروز رفتار شهروندی سازمانی باعث می‌گردد، کارکنان وابستگی متقابل بیشتری به هم داشته و به مرور زمان نیز این امر، انسجام گروهی را در بین آنان تقویت نموده و کارکنان را همچون اعضای یک خانواده منسجم خواهد نمود. ارزیابی رفتار شهروندی سازمانی باعث می شود که از وضعیت کنونی این رفتار در سازمان باخبر شده و راهکارهایی را برای حفظ، تقویت و بهبود آن به منظور دستیابی به انسجام گروهی قویتر و عملکرد متناسب تر جویا شویم. وجود سطوح بالایی از رفتار شهروندی سازمانی در بین کارکنان، باعث می شود که آن ها کمتر به گلایه و شکایت پرداخته و در شرایط سخت کاری نیز کمتر از نحوه کار سازمان ایراد بگیرند بعلاوه در مقابل اعمال تغییرات از سوی مدیریت، مقاومت کمتری نموده که این رفتارها در مجموع، منجر به صرفه جویی در وقت مدیر شده و او می‌تواند به کارهای مهمتر سازمانی بپردازد. کارکنانی که از سطوح بالایی از رفتار شهروندی سازمانی برخوردارند، از طریق حضور فعالانه در جلسات سازمانی می‌توانند راه­هکارهای خوبی برای حل مشکلات مدیریتی سازمان ارائه دهند و مدیران را در چنین مواقعی کمک کنند. رفتار شهروندی سازمانی برای سازمان و کارکنان، امری مهم تلقی می‌گردد چراکه پیامدهای مهمی چون رضایت شغلی، محافظت از منابع سازمانی، عملکرد اثربخش تر، کارایی و بهره وری سازمانی را در پی خواهد داشت. امروزه وجود رفتار شهروندی سازمانی برای سازمان هایی که از آن برخوردارند، مزیت رقابتی محسوب شده زیرا باعث می شود کارکنان سازمان نوآورتر شده و از منابع کمیاب به طور کارآمد و اثربخش تری استفاده کنند (سبحانی نژاد و همکاران، ۱۳۸۹).

سازمان های موفق نیازمند کارکنانی هستند که بیش از وظایف معمول خود کار کرده و عملکردی فراتر از انتظارات سازمان داشته باشند. رفتار شهروندی سازمانی، اقدام هایی را تشریح می‌کند که در آن کارکنان فراتر از نیازهای از پیش تعیین شده نقش خود، عمل می‌کنند و این امر سبب بالا رفتن اثربخشی سازمانی می­ شود (ابیلی و همکاران، ۱۳۸۷).

رفتار شهروندی سازمانی، اثر مثبت غیر مستقیم بر عملکرد سازمانی کارکنان در سه حیطه­ عملکرد دانش محور، مهارت و توانایی، بر جای گذاشته و اثر مسقیم مثبت را بر ویژگی های شخصیتی نشان می‌دهد (میرسپاسی و همکاران، ۱۳۸۹).