جدول شماره(۲-۱۵): دیدگاه نظریه هالر و هادلر عوامل مرتبط با شادمانی
۲-۱-۱-۱-۵-۱۴. نظریه نظام شخصیت مسعود چلبی
چلبی پاسخگویی مؤثر به نیازها را عامل اصلی شادمانی می­داند او نیازها(علایق افضل) را در چهار نوع کلی از هم متمایز کرده است: «نیازهای مادی، امنیتی،شناختی و اجتماعی»(چلبی، ۱۳۸۹: ۴). در واقع نظریه چلبی را در ارتباطی با احساس شادمانی و خرسندی، باید به عنوان بخشی از نظریه کلی­تری بازشناخت که به الگوی مفهومی انسان و شخصیت از یک سو و از سویی دیگر به بده بستان­هایی که میان نظام جامعه­ای و نظام شخصیت اتفاق می افتد، مرتبط است.
الف) الگوی مفهومی انسان
در ادبیات علوم انسانی دو رویکرد کلی وجود دارد که تدوین الگوی مفهومی از ماهیت انسان بر اساس یکی از این دو استوار است ؛ یکی رویکرد انسان در مقام انسان و دیگری رویکرد انسان در جامعه. در فلسفه، حکمت سیاسی و روان­شناسی فردی معمولاً از رویکرد اول استفاده می­ شود. در علوم اجتماعی از جمله جامعه ­شناسی، مردم شناسی و روان­شناسی اجتماعی معمولاً از رویکرد دوم استفاده می­ شود. چلبی بر اساس رویکرد دوم به تدوین الگوی مفهومی انسان می ­پردازد و فرض اساسی حداقلی که در مورد انسان باید پذیرفته شود را این می­داند که انسان یک «واحد زیستی_ روانی _ اجتماعی» است با «ظرفیت اجرای» بی­نظیر که او را از سایر موجودات جدا می­سازد. دومین فرض اساسی که در چارچوب مفهوم انسانی پذیرفته شده این است که «انسان در محیط» دارای حداقل چهار «علقه افضل» است که شامل : علقۀ مادی، علقۀ امنیتی، علقۀ اجتماعی(ارتباطی) و علقۀ شناختی می­باشد. اگر این چهار علقه را در قالب اجیل ^[۷۴]پارسنز ببینیم، علقه مادی مربوط به بعد A است. در این بعد هر واحد اجتماعی در هر سطحی از جمله انسان که موجود نیازمند(انسان اقتصادی) است، جهت کسب انرژی دست به ارتباط با محیط اثباتی خود می زند. علقۀ امنیتی مربوط به بعد G است. در این بعد انسان موجودی هدفمند و بالقوه مضطرب (انسان سیاسی) است که جهت حفظ آرامش و نگاه داشتن خود در ارتباط با محیط اثباتی و اجتماعی (در ارتباط با دیگران) در صدد تحقق اهداف خود بر می ­آید. علقۀ ارتباطی^[۷۵] (اجتماعی) مربوط به بعد I است. در این بعد انسان موجودی اجتماعی (انسان اجتماعی یا انسان گروه^[۷۶]) است که در ارتباط با محیط اجتماعی خود با دیگران رابطه اظهاری (عاطفی) متقابل برقرار می­ کند. پایه انسانی تشکیل «ما» و اجتماع همین علقه ارتباطی انسان است. علقه شناختی مربوط به بعد L است. در این بعد، انسان موجودی ذی شعور و خلاق (انسان شناختی یا انسان نمادی) است که در ارتباط با محیط فرهنگی خود با اعیان اجتماعی و فرهنگی رابطه گفتمانی و نمادین برقرار می­ کند. در واقع، این نفع معرفتی است که پایه فرهنگی معین، نظام­های نمادی، اندیشه­ های منظم و متنوع بشری را در خلال زمان تشکیل می­دهد(همان).
به این ترتیب، الگوی مفهومی چلبی از انسان مبتنی بر مفهومی چند بعدی است. در این الگوی مفهومی، انسان حداقل چهار چهره دارد؛ یعنی: انسان اقتصادی، انسان سیاسی، انسان اجتماعی و انسان شناختی. نمودار زیر چهار چهره انسان را در قالب اجیل نشان می­دهد. در این الگوی مفهومی، هر چهره انسان با علقه­ای(نفع) ماهوی درآمیخته است.

جدول شماره(۲-۱۶): ابعاد چهارگانه الگوی مفهومی انسان(چلبی،۱۳۸۱: ۸۵)

انسان اقتصادی(علقۀ مادی)A

انسان سیاسی(علقۀ امنیتی) G

انسان فرهنگی(علقۀ شناختی)L

انسان اجتماعی(علقۀ ارتباطی) I

منبع: برگرفته از (موسوی،۱۳۹۲: ۱۴۰)
این الگوی مفهومی اگر چه چهار علقه یاد شده برتر تلقی شده ­اند، ولی کمّ و کیف و ابعاد هر یک از این علقه­ها مشروط و مقید به عوامل زیستی، اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی و تاریخی در دو سطح خرد(فردی) و کلان(جامعه­ای) است.
ب) مبادله میان نظام شخصیت و نظام جامعه­ای
اگر چه برای هر فردی می­توان به لحاظ تحلیلی نظام­های مختلفی را در نظر گرفت، مثل نظام آلی(ارگانیک)، نظام رفتاری و نظام شخصیتی ولی با توجه به اینکه در سلسله مراتب سیبرنتیک، نظام شخصیت فرد محل پیوستگی و به هم رسیدن تمامی نظام­ها از جمله نظام اجتماعی است، از این بابت شخصیت نقش مرکزی را در سلسه مراتب یاد شده ایفا می­ کند. گفتنی است با در اختیار گرفتن این چهارچوب مفهومی(مبادله میان نظام شخصیت و نظام جامعه ای) می­توان با مراجعه به شخصیت فرد(به عنوان نظام تماس) هم داده ­ها یا عواملی را که نظام شخصیت برای نظام جامعه­ای فراهم می­ کند، در حد نخستین نزدیکی به واقع سنجید، مثل هوش، ظرفیت اجرا، وفاداری، بینش و هم می­توان ستاده­های نظام شخصیت یعنی محصولات داده ­های نظام جامعه­ای در نظام­های شخصیت در ابعاد چهارگانه مثل احساس بهبودی، عدالت و امنیت، هم­بستگی اجتماعی و احساس عزت و احترام را ارزیابی کرد. به نظر چلبی با سنجش این بده­بستان ها میان نظام شخصیت و نظام جامعه­ای در افراد و یا شهروندان به عنوان نقطه به هم رسیدن این دو نظام، ضمن اینکه می­توان احساس رضایت و خشنودی هر فرد را در حوزه های چهارگانه جامعه سنجید، در همان حال ممکن است در حد نخستین نزدیکی به واقع، احساسات جمعی را در ابعاد چهارگانه جامعه به طور متوسط، برآورد نمود. در واقع به یک معنا، از هر جامعه سالمی انتظار می­رود که تمامی فعالیت­های آن تا حد امکان در راستای بهبود احساسات جمعی قرار گیرد و ضمن اینکه نباید فراموش کرد که در مقابل با بهبودی در احساسات جمعی(در ابعاد چهارگانه) زمینه پویایی، نشاط، سرزندگی و بالندگی جامعه و در نتیحه مقبولیت و مشروعیت برای نظام حاکم بر آن فراهم خواهد شد. به علاوه مطالعه و شناخت کمّ و کیف احساسات جمعی^[۷۷] در ابعاد مختلف می ­تواند کمکی باشد جهت تشخیص و ارزیابی نسی نقاط قوت و ضعف و کاستی عرصه های اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی جامعه و داده ­های هر یک از آنها به نظام های شخصیت (چلبی،۱۳۸۳ :۵۹).

به طور خلاصه، چلبی شادی و خرسندی کنشگران فردی را در شبکه مبادلات میان نظام جامعه­ای و نظام شخصیت جست و جو کرده، با بهره­ گیری از چهارچوب مفهومی چندبعدی که از انسان، شخصیت و جامعه در اختیار می­گذارد، کم کیف شادمانی افراد را مرتبط با احساس رضایت و خشنودی آن­ها از حوزه های چهارگانه در سطوح فردی و جامعه­ای می­داند. به بیان دقیق­تر، این نظریه را می­توان بدین صورت خلاصه کرد که منبع تأمین علقه­های چهارگانه انسان(علقه­ی مادی(A)، امنیتی(G)، ارتباطی(I) و شناختی(L)) در ارتباط تنگاتنگ با امر اجتماعی و به عبارتی حوزه ­های چهارگانه نظام جامعه­ای است طبق این دیدگاه چنانچه هر کدام از چهار نظام اصلی جامعه بتواند پاسخگوی مؤثر علقه­های برتر(معشیتی، امنیتی، معاشرتی و شناختی) فرد و جامعه باشد، در این صورت هر کدام می­توانند موجبات نوعی(احساس مثبت) که هر کدام زمینه­ ساز شادمانی افراد نمایند: یعنی کارکرد صحیح حوزه اقتصادی تولید احساس بهبودی و آسایش است. همین طور حوزه ­های سیاسی، اجتماعی و فرهنگی هر کدام به ترتیب منشأ بروز احساس عدالت و امنیت، احساس هم­بستگی اجتماعی و احساس عزت و احترام می­شوند بدین ترتیب شادمانی افراد را در این چهارچوب نظری می­توان به صورت زیر نمایش داد:
نمودار شماره(۲-۱): تأثیر احساسات مرتبط با حوزه ­های چهارگانه جامعه بر شادمانی از نگاه چلبی

احساس سلامتی

احساس رفاه مادی

احساس رضایت شغلی

احساس امنیت

احساس خودمختاری

احساس امید

احساس عدالت