نظریه انتخاب عقلانی به تشریح انگیزه مجرم برای ارتکاب جرم به عنوان تلاشی برای رفع نیازهای عادی نگاه می‌کند و این عقلانیت فرایند تصمیم گیری است که فرصت ها را برای رفع نیازها، هزینه های بالقوه عمل و سودهای پیش‌بینی شده تعیین می‌کند. البته فرایند عقلانی تصمیم گیری، نه تنها به کار محاسبه برای تصمیم به ارتکام جرم می پردازد، بلکه زمان و مکان ارتکاب جرم را نیز تعیین می‌کند. بر این اساس، باید خاطرنشان کرد که مجرم دارای عقلانیتی محدود است و همه بزهکاران به یک اندازه سنجیده رفتار نمی کنند.
اگر چه منطقی بودن یک رفتار مجرمانه با توجه به انگیزه های فرد مجرم متفاوت است، اما جرایم گوناگون به دلیل انتخاب هایی ارتکاب می‌یابند که به طور کامل هم از دلایل عقلانی بی بهره نیستند.
بدین ترتیب عوامل بزه دیدگی افراد را می توان این گونه برشمرد:
رفتار آگاهانه یا ناآگاهانۀ بزه دیده که تسهیل کنندۀ ارتکاب جرم است.
رفتارهایی که خطر بزه دیدگی را افزایش میدهد، مانند تحریک بزهکار.
بی حفاظ بودن آماج بزه و عدم مراقبت بزه دیده از آن (موقعیت بزه دیده زا).
عدم اجتناب بزه دیده از موقعیت های بزه دیده زا.
ویژگیهای قربانیان جرم، عامل مؤثری در انتخاب آن ها توسط بزهکاران بالقوه است. بدین ترتیب، بزهکاران بالقوه در انتخاب قربانیان جرایم جنسی معیارهایی را در نظر می گیرند که برایشان زحمت کم تری داشته باشد.
از این رو، می توان عوامل مؤثر در انتخاب قربانی توسط مجرم را این گونه برشُمرد:
۱٫ هم جواری و نزدیکی:[۴۸] در بسیاری از جرایم جنسی، برقراری تماس جسمانی با قربانی ضروری است.
۲٫ قابلیت دسترسی:[۴۹] زنانی که بدون احتیاط سوار اتومبیل افراد ناشناس میشوند و یا شب هنگام به تنهایی در مکان های خلوت و فاقد روشنایی رفت و آمد می‌کنند، امکان دسترسی را برای بزهکاران بالقوه فراهم می نمایند.
۳٫ جذابیت بزه دیده:[۵۰] در جرایم جنسی علیه زنان، جذابیت جسمی و ویژگی های بزه دیده مانند پوشش و ظاهر تحریک کننده، نقش مؤثری در انتخاب او دارد.
۴٫ قابلیت مدیریت:[۵۱] در جرایم جنسی، بزهکاران با انتخاب عقلانی خویش زنانی را به عنوان بزه دیده انتخاب می‌کنند که در صورت مقاومت او توانایی کنترلش را داشته باشند.
۵٫ ارتباط میان بزه دیده و بزهکار:[۵۲] رابطه قبلی و آشنایی زن ومرد نقش مهمی چه در تکوین جرایم جنسی و چه در انتخاب بزه دیده دارد.
این ارتباط می‌تواند ناشی از رابطه تعارض آمیز یا تسهیل کننده از طرف بزه دیده باشد. «برای مثال، کشش جسمانی و روانی که به طور خودآگاه یا ناخودآگاه میان زن و مرد وجود دارد، فقط در مجرم وجود ندارد، بلکه این کشش از سوی زن نسبت به مرد هم وجود دارد که در بسیاری از موارد انگیزه تعرض را تا اندازه ای فراهم می آورد. اغلب یک زن به طور ناخودآگاه تمایل دارد که به زور مورد تصرف قرار گیرد، این تمایل وسوسه آمیز در دختران جوانی دیده می شود که با پسرها دوست میشوند یا درنقاط خطرناک و غیر معمولی قدم میزنند که امکان ربودن آن ها زیاد است و بدین ترتیب به طوری خود را در معرض حملات جنسی قرار می دهند»[۵۳].
۶ .میزان خطر:[۵۴] بزهکاران به هنگام نقشه ارتکاب جرم، میزان خطر و احتمال موفقیت و شکست را در نظر می‌گیرد [۵۵] .
به موجب تحقیقاتی که در ارتباط با تجاوزهای جنسی در کشورهای غربی صورت گرفته است، مشخص شده که نزدیک به دو سوم از تجاوزها توسط مرتکبان آشنا (شامل دوستان، آشنایان، عشاق صمیمی و خویشاوندان) ارتکاب یافته است و بر عکس، یک سوم از مرتکبان این جرایم، اشخاص بیگانه بوده اند [۵۶].
یافته های یکی از تحقیقاتی که در شهر تهران بر اساس مصاحبه با ۶۵ زن ۱۹ تا ۶۰ ساله انجام شده نشان میدهد، مصاحبه شوندگان، قربانیان اصلی جرایم علیه زنان را بانوان و دختران جوانی می دانند که بیش از همه قربانی آزارها و جرایم جنسی هستند. آن ها عوامل فردی نظیر بی احتیاطی و بی ملاحظگی، نوع فعالیت روزمرّه، نوع رفتار و پوشش زنان و دختران جوانی می دانند که بیش از همه قربانی آزارها و جرایم جنسی هستند. آن ها عوامل فردی نظیر بی احتیاطی و بی ملاحظگی، نوع فعالیت روزمره، نوع رفتار و پوشش زنان و دختران را از یک سو و ناکارآمدی و یا نبودن قوانین حمایتی و اجتماعی، عدم آموزش روش های دفاع از خود، در هم ریختگی فضای شهری، وجود مکان های جرم خیز و مخفی نظیر زیرگذرها و معابر تاریک، وجود نابسامانی های اجتماعی و اقتصادی نظیر بیکاری و فقر را در کنار ویژگی های فیزیولوژیک و زیستی، از جمله مهم ترین دلایل قربانی شدن زنان می دانند[۵۷].
۱۰-۲ – جایگاه زنان بزه دیده در طبقه بندی بزه دیده شناختی
شافر[۵۸] یکی دیگر از بزه دیده شناسانی می‌باشد که در حوزه بزه دیده شناسی نخستین مطالعه کرده‌است[۵۹]. وی بزه دیدگان را بر اساس میزان مسئولیتشان در ارتکاب جرم به هفت طبقه تقسیم کرده‌است.
زنان بزه دیده در جرایم جنسی را می توان در دو دسته ـ بزه دیدگان محرک و پیش قدم ـ از این طبقه بندی جای داد.
۱ـ بزه دیده محرک: این دسته از بزه دیدگان با بروز رفتار یا حرکاتی موجب جلب توجه بزهکار به سوی خویش میشوند و به قول ژان پیناتل، مانند بره ای که گرگ را به سوی خود جلب می‌کنند[۶۰] .
۲ـ بزه دیده پیش قدم یا فعال: بزه دیده به عمد و با آگاهی، با انجام رفتار و گفتار تحریک آمیز در وقوع بزه دیدگی خویش نقش ایفا می‌کند. زنان بزه دیده در بعضی تجاوزهای جنسی با پوشیدن لباس ها و رفتارها و حرکات تحریک آمیز بزهکار را به سوی خویش جلب می‌نمایند نمونه ای از این دسته از بزه دیدگان می‌باشند[۶۱].
۱۱-۲ قوانین کیفری کشورهای خارجی برای بزه دیده زن
قانون گذاران کیفری بسیاری از کشورها به این واقعیت جرم شناختی توجه کرده‌اند و زن بودن بزه دیده را تحت شرایط خاص در مورد بسیاری از جرایم از جمله تعرضات جسمانی علیه آن ها از عوامل مشدده دانسته و مجازات بزه کارانی را که بر روی افراد فوق مرتکب جرم میشوند تشدید می‌کنند. از جمله ماده ۴۲۲۱ قانون جزای جدید فرانسه (مصوب ۱۹۹۲) که از قتل های در حکم سبق تصمیم نام می‌برد، در بند سوم خود قتل هایی که بر روی افرادی خاص از جمله زن حامله صورت می‌گیرد را به عنوان قتل در حکم سبق تصمیم دانسته است، اگر چه اتفاقی باشد و بدین ترتیب برای مرتکبین چنین قتلی مجازات حبس ابد تعیین کرده‌است. و یا بر اساس ماده ۱۳۲۲۲ از کارافتادگی کم تر از هشت روز زنان در خشونت های خانوادگی یک «جنحه» محسوب می شود در صورتی که قبلاً خلاف محسوب می شد. به طور کلی یک ضمانت اجرای کیفری خیلی سنگین در انتظار عامل خشونت می‌باشد[۶۲].
آخرین نظرات