جواهری نیز معتقد است که باید به نسل جدید آموخت که افتخارات گذشته در شرایط کنونی مؤثر و مفید نیست:

(جواهری، ۲۰۰۴: ج۲: ۷۲)
اخوان طریق آزادگی و تحمل مشقات را ترجیح می دهد و زندگی عنکبوتی را رد می کند:
کولی شوریده سرم من، پرنده ام
زین گنه، ای روبهکان دغل ! مرا
مرگ دهد توبه، که گرگ درنده ام
باز فتادم به خراسان مرگبار
غمزده، خاموش، فروخفته، خصم کامل
دزدی و بیداد و ریا اندر آن حلال
حریت و موسقی و می در آن حرام
(اخوان ثالث، ۱۳۷۹: ۵۶).
یا این که در شعر «سگ ها و گرگ ها» ضمن ترسیم شب بی وزن، زوزه های باد، توفان سرد زمستان و اوضاع نابسامان، از روزگار خوش سگ ها ــ نماد عافیت طلبان ــ سخن می گوید، اما ایمان دارد که عافیت طلبی، هیچ از شب طولانی سرد زمستان نخواهد کاست و « زمستان سیاه مرگ مرکب» همچنان ادامه خواهد یافت و در سمتی دیگر، از طبقه ای حرف می زند که اعماق حکومت شب را درک می کنند. آن ها را نه «گوشه گرم کنامی» است و نه حتی مأوایی که« بتوان در آن آسود بی تشویش گاهی». برای اینان، از هر سو دشمن می بارد و از طرفی هم، باور ناپذیرشان اجازه نمی دهد تا از کرامت خویش فرود آیند و سر بر چکمه ارباب سایند. پس باید با خون خود، برف را گلگون کنند، بلکه از شدت سرما کاسته شود و به حفظ ارزشمند ترین موهبت الهی نائل گردند:

« در این سرما، گرسنه، زخم خورده
دویم آسیمه سر بر برف چون باد
ولیکن عزت آزادگی را
نگهبانیم، آزادیم، آزاد»
(اخوان ثالث، ۱۳۷۹: ۶۹).
جهل و نادانی، بیماری بی درمانی است که به اعتباری، امروز اصلی ترین عامل نگون بختی برخی از ملت ها بر شمرده می شود. این پدیده باعث می شود انسان همواره در تسلسلی از عقب ماندگی، اضمحلال و تباهی زندگی کند.
در حوزه شعر معاصر عربی و فارسی، روشنفکران و آگاهان جامعه همواره در صدد هوشیار نمودن مردم برای ساختن جامعه ای پویا هستند. آن ها بر این باورند که نادانی حاکم بر دو جامعه، فاصله آن ها را از کاروان تمدن بیش از پیش خواهد نمود. به همین علت مبارزه با آن را سرلوحه کارهای خویش قرار می دهند.
جواهری معتقد است برای دفاع از وطن، جوانان باید شرایط فکری و فرهنگی خود را تغییر دهند . وی آزادگی ملت را امری عظیم می داند و اطاعت از گمراهان را آفت سیادت و سروری: